Yunan mitolojisi, genelde oyunlardan, ders kitaplarındaki yarım yamalak olarak nitelendirebileceğimiz yazılardan vb. yerlerden biliyoruz. Gelin biraz da yakından bakalım haydi! Yunanların mitolojisinde tanrılar, yarı tanrılar, kahramanlar ve efsanevi canavarlar geçer ve destan niteliğinde bir edebiyat ürünüdür. Her medeniyet gibi Yunanlılar da sebebi bilinmez doğa olaylarını isimlendirebilmek ve güçlerinin yetmediği durumlarda sığınabilecek bir inanç arayışına girmişler. Bunun sonucunda kendilerine özgü mitolojik kültürleri ortaya çıkmış işte. Tanrıları insan şeklinde düşünen Yunanlılar, tanrılara insan görünüşünün dışında özel, biribirinden farklı güçleri oduklarına inanan insanlardı. Yunan mitolojisinde bulunan tanrılar da insanlar gibi yer, su içer, aşık olur, evlenir, kıskanır, sinirlenebilir. Hatta insanlarla bir aradadırlar.
Yunan mitolojisi bir sözlü edebiyat ürünü olarak günümüzde de okunmaya devam eder. Bu sözlü edebiyat ürünlerini kaynaklık Yunan mitolojisinde iki ünlü Yunan halk ozanı vardır. Bu ozanlar, Homer ve Hesiod’dur. İki ozanın anlattığı hikayeler de farklılıklar olduğu gibi, hikayelerin aynı temelden beslendiği de görülür.
Yunan mitolojisinin etkisi altında sadece Yunanlar sınırlı kalmamıştır. Aynı zaman da Ege kıyıları, Akdeniz kıyıları, Anadolu ve bu bölgelerin çevrelerinde etkili olmuştur. Bu sebeple bölgelerde yaşayan kültürleri etkilemiştir. Tarih kitaplarında önemli bir yer teşkil eden Roma İmparatorluğu, Yunan mitolojisinden etkilenenlerdendir. Hatta Roma İmparatorluğu, Hristiyanlığı kabul edene kadar büyük bir bölümünü Yunan mitolojisinden aldığı tanrılara inanıyordu. Roma mitolojisindeki tanrıların adlarının Yunan mitolojisindeki tanrıların adlarından değiştirilmesi dışında da pek de bir farklılık yoktur. Romalılar, ülkenin kurucusu olarak kabul ettikleri Romulus ve ikiz kardeşi Remus’un Savaş Tanrısı Ares’in, çocukları olduğuna inanıyorlardı. Yani Romalılar, Yunan mitolojisini, ülkenin kuruluşu ile bağdaştıracak kadar benimsemişlerdi.
Ünlü Halk Ozanları Homer ve Hesiod Hakkında;
Homer, bahsedildiği destanlar ile Klasik Yunan Edebiyatını etkilemiştir. Yunan mitolojisi ile ilgili olarak bilinen iki büyük eseri vardır. Bunlar: Truva savaşının başlangıcı ve sonucunu konu alır. Truva savaşında bulunan komutan Odysseus’un savaştan dönüş ve bu geri dönüş sırasında yaşadığı maceraları anlatan Odysseia’dır.
Yunan mitolojisine ait hikayelerin bir çoğu onun sayesinde bilgi edinilir. Theogonia adlı eseri tanrıların ve yeryüzünün oluşumunu anlatır. Theogonia adlı eserinde tanrıların bir soy ağacınına bağlı olduğu ve tabiat ananın hepsinin annesi olduğuna inanılır. Yunan mitolojisi konusunda Hesiod’un görüşleri daha çok kabul görür.
Birçok köklü millet inançlarının kendisine ait bir yaratılış hikayesi olduğu gibi Yunan mitolojisinin de var. Bu hikayeler ile insanoğlu, dünyanın, insanlığın, diğer canlıların ve cansız varlıkların nasıl oluştuğu sorusuna cevap verirler.
Homer’un anlatılarında her şey Okeanos ve Tethys’in birlikteliğinden sonra başlar.
Günümüzde en çok halk ozanı Hesiod’un görüşü kabul görür. Hesiod’un anlatılarında Yunan mitolojisine göre her şeyden önce karanlık bir boşlukdan ibaretti. Yunan mitolojisinde bu kara boşluğa Khaos deniliyordu. Khaos, Gaia ve Uranos’u yaratır. (“Toprak Ana” dediğimiz Gaia) Uranos ise gökyüzüdür. Gaia ve Uranos’un yaratılışından sonra Khaos unutulmaya yüz tutar. Gaia ve Uranos’un birleşmelerinden 12 Devsa Titan doğar. Bunlar: Kronos, Krios, Koios, Rhea, İapetos, Okeanos, Phoebe, Tethys, Hyperion, Themis, Theia, Mnemosyne’dir. Titanlardan sonra hayat verdikleri üç Kyklop Brontes, Steropes, ve Arges adlarını alır. Elli baş elli yüze ve elli kola sahip olan Kottos, Briareus, ve Gyes adındaki 3 Hekatonkheiri yaratılar. Uranos, Hekatonkheir ve Kyklopların sahip oldukları devasa güç ve korkutucu görünüşleri sebebi ile yer altına hapseder. Yani Gaia’nın karnına geri koyar. Bu işkenceden canı çok yanan Gaia, Uranos’ a karşı bir tuzak kurarmayı planlar. Oğlu Kronos’u babasına karşı kışkırtır. Uranos’un Gaia’nın yanına birlikte olmak için geldiği bir zamanda Kronos, Gaia’dan aldığı çelik tırpan ile Babası Uranos’u yok eder. Yönetimi babasından devralan Kronos tutsak olan Hekatonkheir ve Kyklopları serbest bırakır. Ancak Hekatonkheir ve Kyklopları kontrol altına alamayınca tekrar onları Gaia’nın içine hapseder. Gaia tekrar hamile kalır. Bu hamilelik sonucu doğan çocuklar hakkında farklı görüşler vardır. Gigantların, Erinslerin, Nymphaların ve Aphrodite’in bu şekilde doğduğu anlatılır.
12 Titan
Rhea: Kronos’un eşidir. Dağlık bölgeleri temsil eder. Kronos’un tahttan indirilmesinde oğlu Zeus’a yardım etmesi ile bilinir.
Kronos: Zamanın ve titanların tanrısı olarak bilinir. Neredeyse en ünlü tanrılar olan; Zeus, Hades, Poseidon, Hestia, Demeter ve Hera’nın babasıdır.
İapetos: Okeanos ve Tethys’in kızı olan Klymene ile evlidir. İnsanlara Ateşi veren Prometheus ve gökyüzünü taşımakla cezalandırılan Atlas’ın babasıdır. Yaşam ve ölümü temsil eder.
Okeanos: Poseidon’dan önce ki denizlerin tanrısı olarak bilinir. Hatta günümüzde kullanılan okyanus sözcüğü buradan gelmekte.
Tethys: Okeanos’un eşidir. Okeanos ile olan birlikteliğinden yüzlerce peri doğurur. Büyük nehirlerin ve yer altı sularının tanrıçası olarak bilinmekte.
Krios: Hakkında hiçbir bilgi bulunmaz. Krios’un gücünden korkan titanlar, Krios hakkındakileri tüm bilgileri yok etme ihtiyacı duyar ve onun unutulmasını isterler. Amaçları doğrultusunda başarılı olurlar. Krios’un Savaş Tanrısı olduğu düşünülüyor.
Koios: Aklı temsil eden titandır.
Hyperion: Işığın tanrısıdır. Güneş olarak anılan Helios ve Ay olarak anılan Selene’nin babası olarak bilinir.
Theia: Değerli taşların tanrısıdır. Işığın tanrısı Helios’un eşidir.
Phoebe: Karanlığı ve gizemi temsil eden titandır. Ay ile anılır. Koios ile olan birlikteliğinden Leto ve Asteria adında çocuklar sahiptir. Leto, Apollan ve Artemis’in annesi olarak bilinir. Güçlü bir kahindir. Bu sebeple kehanet yeri olan Delphi Tapınağı’nın ilk sahibidir. Daha sonra torunu Apollon’a hediye etmiştir.
Themis: Adaletin ve düzenin tanrıçasıdır. Themis’in adalet anlayışında ceza yoktur. Themis, sessiz kalır ve cezayı onun yerine Nemesis keser. Themis’in düzen anlayışı, tanrılarında üstündedir. Zeus ile birlikteliğinden Horalar ve Moiraları doğurur. Çok güçlü bir kahindir.
Mnemosyne: Hafıza ve hatıraların tanrıçasıdır. Zeus’un eşlerinden biridir. Zeus ile olan 9 gecelik birlikteliğinden ilham perileri olarak bilinen 9 Mousayı doğurmuştur. Bu periler: Astronomi olarak anılan Urania, Epik Şiir olarak anılan Calliope, Aşk Şiiri olarak anılan Erato, Tarih olarak anılan Clio, Melpomene olarak anılan Tragedya, Komedi olarak anılan Thalia, Dans olarak anılan Terpsikhore, İlahi olarak anılan Polyhymnia ve Müzik olarak anılan Euterne’dir.
Titanların Savaşı
Savaş, Titanların Tanrısı Kronos’un, babası Uranos’u yendikten sonra kendi çocuklarından birinin de onu tahttan indirebileceği korkusundan dolayı başlar. Tahtından olmak istemeyen Kronos, çocuklarının hepsini doğar doğmaz yutar. Buna dayanamayan Rhea, Zeus’u İda dağında doğurur. Zeus’u yutmak için gelen Kronos’a kundağa bir taş koyar, sarıp yutturur. Efsane video oyunu God of War’dan bildiğimiz gibi. Yuttuğu taştan ötürü, midesine oturduğu için rahatsızlanan Kronos, kusturucu bir ilaç almak için annesi Gaia’ya başvurur. Gaia’dan aldığı kusturucu ilacı içer içmez yuttuğu taş ile birlikte daha önce yuttuğu tanrılar da dışarı çıkar. Kronos’un karnından kurtulan Poseidon, Hades, Hera, Demeter ve Hestia; ileride başlayacak olan taht mücadelesinde kardeşleri Zeus’un yanında yer alacaklardır.
Annesinin kurnazlığı ile yutulmaktan kurtulan Zeus, Demeter ve Zeus’un Kronos’a düzenlediği suikast girişimi titanlar ve tanrılar arasındaki savaşı başlatır. Savaşta titanlardan Okeanos ve eşi Tethys tarafsız kalır. Titan İepetos’un oğlu Prometheus, savaşta Zeus’un tarafında olur. Rhea ise gizli gizli çocuklarına yardım eder. Yoğun bir mücadeleden sonra savaşın galip gelen, Zeus ve yanında yer alan tanrılar olur. Zeus ve yanındaki tanrıların savaşı kazanmasını sağlayan en büyük etken Tartaros’tan kurtardığı Kyklop ve Hekatonkheirlardır. Titanların yanında yer alan Gaia tüm titan ve tanrılardan güçlüdür. Eros, Poseidon ve Demeter Gaia’yı Uranos’u zorla tutulduğu yerden çıkarmak ile tehdit ederek Gaia’ya Kronos’u kurtarmayacağına dair yemin ettirirler. Bu sayede Gaia savaşın dışında kalmakla yetinir.
Savaş bittikten sonra Zeus dünyayı kardeşleri arasında pay eder. Kura çekilir ve Zeus gökyüzünü, Poseidon denizleri ve Hades yeraltını altını alır. Tanrılar düzeni sağladıktan sonra hakimiyetleri, Gaia’nın çocukları olan Gigantlar ve yüz başlı Typhon tarafından tehdit edilmiştir.
Olimpos’lu Tanrılar
Olimpos Yunanistan’ın en büyük dağıdır. Tanrılar Olimpos dağında yaşarlar. Poseidon, Olimposlu tanrıların içinde sayılsa da denizlerin altında kendine ait bir sarayı vardır. Hades’in sarayı yeraltındadır. Hades, 12 Olimposlu tanrıların içinde bulunmaz.
Olimpos’da bulunan tanrı sayısı daima 12’dir. Olimpos’da bulunan tanrılar değişse bile sayı hep aynı kalır. 13 sayısının uğursuzluk getirdiği inancından olsa gerek, Olimpos’a yeni bir tanrı geldiğinde içlerinden biri çıkar. Şarap tanrısı Dionisos, Olimposlu tanrıların arasına dahil olduğunda aile tanrıçası olan Hestia, 13 tanrı olmasını istemediği için kendi isteği ile Olimpos dağından ayrılır ve insanların arasına karışmaya karar veirir.
Olimpos Dağında Yaşayan Tanrılar;
Zeus: Tanrıların, insanların, gökyüzünün ve şimşeklerin tanrısıdır. Çapkınlıklarına dair bir çok hikaye vardır. Tanrıçalar dışında ölümlü kadınlarla da ilişkileri olur. İnsanlardan olan çocuklarından Herakles ve Perseus en tanınanlarıdır.
Hera: Zeus’un eşi olarak baş tanrıça ünvanına sahiptir. Evlilik, kadın ve bereket tanrıçasıdır. Çapkın eşi Zeus’u kıskanması ile tanınır. Argos adında yüz gözlü bir deve sahiptir. Zeus ile birlikteliğinden Hebe, Ares ve Eileithyia’yı doğurur.
Poseidon: Denizlerin ve depremlerin tanrısıdır. Üç dişli mızrak kullanır. Atina şehri için Athena ile girdiği yarış ve Medusa ile olan ilişkisi en bilinen hikayelerdir. Bu iki olay sebebiyle Athena ile pek anlaşamazlar. Periler ile olan birlikteliğinden tek gözlü devler doğmuştur. Homer’in anlattığı Odysseia destanında Truva savaşından sonra geri dönüş yolunu tutan Odysseus, bir kyklop olan Polyphemus’un gözünü kör etmesi üzerine Polyphemus, Babası Poseidon’a Odysseus’un evine dönememesi için dua eder. Oğlunun duasını duyan Poseidon, Odysseus’un yoluna birçok engel koyar. Ancak diğer tanrıların yardımı ile gemisini ve tüm tayfasını kaybetmiş bir şekilde evine geri döner.
